Khi nào cần dùng kháng sinh cho trẻ?

PGS.TS.BS. Bùi Khắc Hậu (Đại học Y Hà Nội)

Hiện nay việc dùng kháng sinh tại nước ta chưa đi vào nề nếp, sử dụng chưa đúng và chưa hợp lý, nhất là là đối với trẻ em. Khi nào phải dùng kháng sinh luôn là 1 bài toán ngay đối với chính các thầy thuốc, nhất là lúc quyết định ấy dành cho trẻ em bởi nếu sự chọn lựa không chuẩn xác sẽ gây hại cho trẻ không chỉ bây giờ mà cả tương lai sau này.

Bên cạnh việc dùng thuốc, cần chăm sóc trẻ chu đáo.

Kháng sinh là một loại dược phẩm mục đích chính trong việc sử dụng kháng sinh là diệt vi khuẩn (vi nấm) để chống bệnh nhiễm trùng hoặc với mục đích bộ phận các bệnh truyền nhiễm có nguy cơ gây thành dịch hoặc dùng kháng sinh trong phẫu thuật để phòng nhiễm trùng bệnh viện. Nếu sử dụng kháng sinh đúng, hợp lý sẽ rất có lợi cho người bệnh nhưng ngược lại khi sử dụng kháng sinh không hợp lý, không chuẩn thì tai họa khôn lường. Bởi vì cơ thể con người có nhiều khả năng kỳ diệu như khả năng tự phòng vệ, tự điều chỉnh, tự hồi phục, tự chọn lọc để tiếp tiếp nhân những điều có lợi và loại trừ những tác nhân ngoại lai làm bất lợi cho cơ thể. Dùng kháng sinh là hình thức hỗ trợ một cách đắc lực cho cơ thể chống lại tác nhân gây nhiễm trùng, cụ thể là vi khuẩn hoặc vi nấm chứ không phải tác nhân gây nhiễm trùng là virut, như trong bệnh viêm gan virut, sởi, thủy đậu, HIV/AIDS, Herpes... Trừ trường hợp bị nhiễm trùng bởi virut nhưng có bội nhiễm thêm vi khuẩn (viêm phế quản - phổi sau cúm, thủy đậu gây nhiễm trùng da...) thì mới cần sử dụng tới kháng sinh. Để biết lúc nào nên dùng kháng sinh cho trẻ cần hiểu rõ kháng sinh.

Kháng sinh là gì?

Kháng sinh là một chất mà ngay tại nồng độ thấp nhất cũng có khả năng tiêu diệt hoặc ức chế sự phát triển của vi khuẩn (vi nấm). Kháng sinh có không ít nhóm khác nhau, trong mỗi nhóm có rất nhiều loại biệt dược, vì vậy khi muốn dùng một loại kháng sinh nào đó người thầy thuốc phải biết được kháng sinh đó thuộc nhóm nào, đặc biệt khi muốn kết hợp kháng sinh (nên lưu ý là không kết hợp kháng sinh trong cùng 1 nhóm). Người ta tạm phân chia thành 7 nhóm kháng sinh chính và 1 số nhóm phụ khác trên cửa hàng dựa vào cơ chế tác dụng của chúng lên vi khuẩn hoặc vi nấm. Các nhóm kháng sinh đó là: nhóm beta - lactam (bao gồm phân nhóm penicillin và cephalosporin), nhóm aminoside, nhóm phenicol, nhóm lincosamie, nhóm macrolide, nhóm tetracyclin, nhóm kháng sinh chống nấm và một số nhóm phụ khác như nhóm quinolone, nhóm nitroimidazole, các dẫn xuất của sulfanilamide và các glycopeptide.

Khi nào thì sử dụng kháng sinh cho trẻ?

Hiện nay vẫn còn có hiện tượng tự mua thuốc để điều trị cho trẻ cho dù không biết trẻ bị bệnh gì, nghĩa là người mẹ cứ thấy con mình ho, hắt hơi, sổ mũi hoặc hơi sốt (thậm chí người mẹ cũng không cặp nhiệt độ để đo nhiệt độ cho trẻ mà chỉ phỏng đoán hoặc sờ về trán con rồi nghĩ là cháu có sốt mà thôi). Vì vậy muốn biết trẻ có nên dùng thuốc kháng sinh hay không nhất thiết phải có ý kiến của bác sĩ, nếu như có điều kiện đi khám bác sĩ chuyên khoa nhi thì càng tốt. Chỉ dùng kháng sinh cho trẻ lúc bác sĩ thấy cháu có các triệu chứng lâm sàng về nhiễm trùng nghi do vi khuẩn (hoặc vi nấm), ví dụ có dấu hiệu viêm nhiễm như sưng, nóng, đỏ, đau trong một số bệnh viêm cơ, áp-xe cơ hoặc trong các bệnh về đường hô hấp (viêm phế quản - phổi...), trong các bệnh về tai, mũi, họng như VA, amidan, viêm tai... hoặc mắc bệnh do virut nhưng có bội nhiễm thêm vi khuẩn như viêm phế quản sau sởi, nhiễm trùng da do thủy đậu. Ngoài các triệu chứng lâm sàng thì 1 số chỉ số về cận lâm sàng cũng đóng góp 1 cách đáng kể giúp thầy thuốc lâm sàng chẩn đoán bệnh nhiễm khuẩn một cách chuẩn xác hơn để có hướng sử dụng kháng sinh hay khôngví dụ như tốc độ lắng máu, chỉ số bạch cầu trung tính, tiểu cầu hoặc cấy máu tìm vi khuẩn trong các trường hợp nghi nhiễm trùng huyết do vi khuẩn (vi nấm). Khi bác sĩ đã tìm ra nguyên do và chẩn đoán chắc chắn trẻ có mắc bệnh nhiễm khuẩn thì lúc đó bác sĩ sẽ chỉ định cụ thể dùng thuốc kháng sinh gì, mỗi ngày dùng bao nhiêu là đủ, thuốc đó dùng bằng cách nào (uống, tiêm hay đặt hậu môn...). Khi đã có đơn của bác sĩ người mẹ cần tuân thủ dùng đúng chỉ định, tuyệt đối không tự ý đổi tên thuốc (việc này có thể gặp tại 1 số quầy thuốc tư nhân, dược tá muốn bán được loại thuốc mình có bởi vậy cứ hỗ trợ tư vấn theo hướng đó để bệnh nhân hay người nhà bệnh nhân mua thuốc của mình bất chấp người bệnh đã có đơn của bác sĩ). Để đề bộ phận trường hợp dùng thuốc kháng sinh không hiệu quả hoặc hiệu quả kém bởi 1 lý do nào đó, nếu vi khuẩn đã kháng lại thuốc kháng sinh đó chẳng hạn hoặc loại thuốc đó không thích hợp như uống về buồn nôn, thậm chí bị dị ứng... thì cần tới gặp lại bác sĩ đã khám và kê đơn để được giải đáp thêm và có hướng xử lý thích hợp. Tuyệt đối không tự luôn thể đổi thuốc.